ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ...ΣΤΗΝ ΕΥΓΟΝΙΚΗ

  

ΕΜΒΡΥΑ 3 ΓΟΝΕΩΝ !!!

 Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΥΓΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΣΥΝΟΔΕΥΟΥΝ

Η ευγονική το τελευταίο διάστημα αποτελεί κεντρικό θέμα συζήτησης στους κόλπους των γενετιστών, των εθνικιστών και των ακτιβιστών. Αφορμή ο νέος νόμος του Βρετανικού Κοινοβουλίου, ο οποίος προβλέπει τη χρήση γενετικού υλικό τόσο από τους ίδιους του γονείς όσο και από τρίτο πρόσωπο. Για τους λόγους αυτούς ζητήσαμε από τον γιατρό κ. Ιωακείμ Σαπαντζόγλου, ως έμπειρο, όχι λόγω ηλικίας αλλά λόγω πολλών ιατρικών περιστατικών, τις απόψεις του για την ευγονική.

--------------------------------------------------------

< ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ   ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ 
 κ.  Ιωακείμ Σαπαντζόγλου προς την συνεργάτιδα μας κ. ΡΑΝΙΑΣ ΛΙΑΓΚΑ  

Ο κ. Ιωακειμ Σαπαντζόγλου γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στο Π. Φάληρο όπου και διαμένει μόνιμα, μαθητεύοντας στα σχολεία της περιοχής αλλά αποφοιτώντας από το Αμερικάνικο Λύκειο του SHAPE της Mons του Βελγίου. Είναι απόφοιτος του τμήματος της Ιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι ειδικευόμενος Γενικής Χειρουργικής στο 251 Γενικό Νοσοκομείο της Αεροπορίας στα πλαίσια του γενικού μέρους της ειδικότητας στην οποία προσβλέπει, αυτή της Μαιευτικής–Γυναικολογίας. Έχει παρακολουθήσει σειρά συνεδρίων και σεμιναρίων Μαιευτικής και Γυναικολογίας με κύριο αντικείμενο αυτό της Γυναικολογικής Ογκολογίας στο οποίο επιθυμεί να εξειδικευτεί. -----------------------------------------------

·     Η έγκριση από το Βρετανικό Κοινοβούλιο, και πιο συγκεκριμένα από τη Βουλη των Κοινοτήτων πριν λίγες μέρες, νόμου που προβλέπει τη χρήση γενετικού υλικού τόσο από τους ίδιους του γονείς όσο και από τρίτο πρόσωπο εγείρει ζητήματα βιοηθικής και ανακαλεί μνήμες ευγονικής σε μια μερίδα επιστημονικού και μη κόσμου. Πως το σχολιάζετε και ποια είναι η επιστημονική αρχή πάνω στην οποία βασίζεται μια τέτοια προσπάθεια;

Θα ξεκινήσω την απάντηση μου κάπως αντίστροφα επιδιώκοντας να ορίσω αρχικά την ευγονική και τους λόγους που ιστορικά, τουλάχιστον στηλιτεύτηκε και εκδιώχθηκε.

Η ευγονική ορίζεται ως η προσπάθεια να αποκτήσουν τα έμβρυα όντα συγκεκριμένα βιολογικά χαρακτηριστικά, μια διαδικασία που υπήρξε από καταβολής του ανθρώπου και που στις μέρες μας - ως το 2015 τουλάχιστον-βρίσκει εφαρμογή στη βελτίωση ζώων και φυτών με στόχο τη μέγιστη απόδοση. Οι ευγονικές προσπάθειες με αντικείμενο το ανθρώπινο είδος παρουσίασαν μια έντονη άνθηση στις αρχές του 20^ου αιώνα κυρίως στη Γερμανία (μαζικές στειρώσεις των θεωρούμενων νοητικά κατωτέρων και εξάλειψη των κοινωνικά αποκλινόντων) και στις ΗΠΑ (οδηγία Johnson act). Ωστόσο, μέχρι τα μέσα του αιώνα είχαν εγκαταληφθεί λόγω αφενός των θηριωδιών που τις συνόδευαν και αφετέρου της αποστέρησης τους από κάθε έννοια επιστημονικότητας, δίνοντας τη θέση τους σε μια νέα μορφή ευγονικής.

Ξεκινώντας τη κουβέντα για τη νέα αυτή μορφή και επιδιώκοντας να αποφύγω συγκρούσεις και παρεξηγήσεις, να επισημάνω ότι η σύγχρονη αυτή ‘’ευγονική’’ φέρει αρκετούς κινδύνους και διλήμματα, συνοδεύεται ωστόσο και από μια σειρά εξαιρετικών προοπτικών που δύνανται να ορίσουν και να διαμορφώσουν την επιστήμη στη βάση της. Η δυνατότητα γενετικών χειρισμών και η θέσπιση ενός ολόκληρου επιστημονικού κλάδου γύρω από τη μελέτη και την παρέμβαση στο DNA, της γενετικής μηχανικής, έχουν επιτρέψει ως τώρα προχωρήματα όχι μόνο σε διαγνωστικό (προγράμματα γενικού ελέγχου για ανεύρεση ατόμων σε κίνδυνο, προγεννητική διάγνωση), αλλά και σε θεραπευτικό επίπεδο (εξωσωματική και ενδοσωματική γονιδιακή θεραπεία).

Στη βάση μιας τέτοιας κυτταρικής παρέμβασης στο γαμετοκύτταρο της γυναίκας, στο ωάριο, στηρίζεται και η λογική του νόμου που υπερψηφίστηκε από τη βουλή των Κοινοτήτων τον Φεβ.2015 και προχωράει προς συζήτηση στη βουλή των Λόρδων.

·     Πιο συγκεκριμένα, ποιά είναι η επιστημονική λογική γύρω από το νομοσχέδιο του Φεβρουαρίου του 2015 με απλά λόγια;

Αρχικά, εκτιμώ ότι πρέπει να γίνει μια σύντομη αναφορά στη λογική της εξωσωματικής γονιμοποίησης ως τεχνικής υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για λόγους καλύτερης κατανόησης. Πρόκειται για μια τεχνική που πραγματοποιείται σε υπογόνιμα ζευγάρια, συνήθως μετά την εξάντληση άλλων τεχνικών, όπως η τεχνητή ή ενδομητρική σπερματέγχυση (IUI), και συνίσταται στην διέγερση και λήψη ωαρίων από τις ωοθήκες της γυναίκας,  στην γονιμοποίηση τους στο εργαστήριο μετά την επαφή τους με τα αντρικά σπερματοζωάρια και στην μεταφορά ενός ή περισσοτέρων εμβρύων, μετά από ένα αρχικό στάδιο ανάπτυξής τους, στη μήτρα προς εμφύτευση. Αυτή η γνώση αποτελεί τη μια εκ των δύο συνιστωσών που απαιτούνται για να κατανοήσουμε την επιστημονική βάση πίσω από τα έμβρυα τριών γονέων. Η δεύτερη βασίζεται  στη γνώση πως, εκτός του πυρήνα του κυττάρου, γενετικό υλικό (DNA) φέρουν και ορισμένα άλλα ενδοκυτταρικά οργανίδια που καλούνται μιτοχόνδρια. Να τονιστεί πως οι μεταλλάξεις του μιτοχονδριακού γενετικού υλικού- των οποίων ο ρυθμός μετάλλαξης είναι περίπου 20 φορές μεγαλύτερος από αυτόν του πυρηνικού DNA- έχουν ενοχοποιηθεί για έναν αριθμό κληρονομικών νοσημάτων, όπως η κληρονομική οπτικονευροπάθεια Leber, μυοπάθειες και εγκεφαλοπάθειες.

Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται αποκλειστικά από τη μητέρα σε όλους τους απογόνους της ανεξαρτήτως φύλου. Καθίστανται λοιπόν σαφείς οι λόγοι που κρίνεται απαραίτητη η αναχαίτιση αυτής της μεταβίβασης.

Η Αγγλία, λοιπόν, με το τελευταίο αυτό νομοσχέδιο επέτρεψε στους γενετιστές να αφαιρούν τον πυρήνα (μαζί με το DNA του) από το ωάριο της υποψήφιας μητέρας με το ελαττωματικό μιτοχονδριακό DNA και να το μεταφέρουν στο ωάριο μιας δότριας με φυσιολογικό μιτοχονδριακό  DNA και στο οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας του. Ακολουθεί η γονιμοποίηση του νέου ωαρίου με σπερματοζωάρια του υποψήφιου πατέρα και έπειτα η εμφύτευση του στη μήτρα της μητέρας, όπως προβλέπουν τα κλασσικά πρωτόκολλα της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

·     Ακούγονται επαναστατικά όλα αυτά, ωστόσο, πιστεύετε πως (πρέπει να) υπάρχουν όρια σε αυτές τις λογικές γενετικής μηχανικής, όπως τις αποκαλείτε, προκειμένου να αποφύγουμε φαινόμενα κακώς εννοούμενης ευγονικής; Ποιά είναι η τρέχουσα άποψη της ιατρικής κοινότητας γύρω από τέτοια ή παρόμοια προβλήματα βιοηθικής;

Όπως επεσήμανα και στην απάντηση μου στην πρώτη ερώτηση, η γενετική μηχανική (η σύγχρονη ευγονική) και οι προεκτάσεις της γεννούν προβληματισμούς. Συνεπώς πρέπει να συνδυάζεται με κάποιους περιορισμούς στην χρήση της. Τόσο οι γενετιστές όσο και οι αρμόδιοι ιατροί οφείλουν να έχουν γνώση των καταστάσεων που η γενετική έχει να προσφέρει χωρίς να έρχεται σε σύγκρουση με βιοηθικά ζητήματα, και να τις επιδοκιμάζουν (καταστάσεις που απαιτούν την έγκαιρη διάγνωση κληρονομικών νοσημάτων, τη γονιδιακή θεραπεία όπου αυτή έχει λάβει ένδειξη ή αποτελεί πειραματική λύση ύστατης επιλογής).

Η έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη (όπως στην περίπτωση του άρθρου μας) κληρονομικών νοσημάτων καθώς και η γονιδιακή θεραπεία είναι πεδία με περιορισμένους βιοηθικούς προβληματισμούς, δεδομένου ότι αποσκοπούν στην προαγωγή της υγείας και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής.

Στον αντίποδα, όμως, είναι κοινώς αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ότι οι προσπάθειες καθορισμού συγκεκριμένων χαρακτηριστικών (φύλο, χρώμα δέρματος, ματιών, δείκτες ευφυΐας) σε έμβρυα, τόσο σε επίπεδο έρευνας όσο και σε επίπεδο εφαρμογής, είναι απαράδεκτες και αποτελούν κακή χρήση των υπηρεσιών της γενετικής. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να αποθαρρύνουν τέτοιες λογικές που θα μπορούσαν, δυστυχώς, να συμπαρασύρουν στην αμφισβήτηση τα, κατά τα άλλα, εντυπωσιακά επιτεύγματα του χώρου.